Kahneman ve Tversky yaptıkları çalışmalarda, bireylerin tercihlerde bulunurken, Beklenen Fayda Teorisi (BFT)’ ni ihlal ettiklerini ve BFT’ nin risklere karşı yeterli bir model olmadığını ve kendilerinin alternatif bir model önerdiklerini öne sürmüşlerdir.
Kahneman ve Tversky’ nin (1979) Beklenti Teori’ si belirsizlik altında karar vermede, Beklenen Fayda Teorisi’ne (Ecpected Utility Theory ) başlıca alternatif olurken, bu teori ile yatırımcıların, kazanç ve kayıplara farklı olasılık düzeylerinde ağırlıklar verdiklerini ortaya koymuşlardır. Bu teori ile “beklenen risk” e göre “algılanan risk” in hesaba katılmasını öne sürmüşlerdir. Bu anlamda Beklenti Teorisi davranışsal finansta büyük ilgi görmüştür.
Kişilerin seçimleri, rasyonel seçimin sunduğu şekliyle tek başına sonuçlar ve olasılıklara bağlı değil, ancak aynı zamanda bu seçimlerin nasıl sunulduğuna da bağlı olmaktadır. Kanser hastaları 10’da 9 hayatta kalma ihtimali veren bir tedaviyi, 10’da 1 ölüm ihtimali olan bir tedaviye tercih edebileceklerdir. Her ne kadar objektif olarak bu ikisi aynı olsa da.
Kahneman & Tversky yaptıkları çalışmada BFT’nin aksine, kesinlik etkisine örnek olarak Fransız ekonomist Maurice Allais’in 1953 yılında yaptığı çalışmayı göstermişlerdir. Katılımcılara 2 soru sorulmuştur:
1.soruda N=72, 2500$ kazanç %33 olasılıkla, 2400$ kazanç %66 olasılıkla ve 0$ kazanç %1 olasılıkla ve B seçeneğinde ise 2400 dolar kesin kazanç önerilmiştir.
2 soruda ise; N=95, 4000$ kazanç %80 olasılıkla, 0$ kazanç %20 olasılıkla ve diğer tarafta da 3000$ kesin kazanç önerilmiştir.
Kişilerden bu sorular arasından tercih yapmaları istenmiş ve 1.soruya cevaben aslında seçmedikleri tarafın beklenen faydası daha yüksek olmasına karşın %82 oranında katılımcı kesin kazancı tercih etmiştir. Aynı şekilde 2. sorudaki katılımcılar da diğer tarafın beklenen faydası yüksek olsa da %80 oranında kesin kazancı tercih etmişlerdir. Her iki soruda da, yatırımcıların beklenen fayda teorisini ihlal ettikleri saptanmıştır.
Kesinlik etkisi negatif beklentilerde de görülebilmektedir. Yapılan deneyde; 95 kişiden %80 olasılıkla 4000 $ kaybetmek (A seçeneği) ya da kesin olarak 3000 $ kaybetmek (B seçeneği) seçenekleri arasından tercih yapmaları istenmiştir. Katılımcıların %92’ si, A seçeneğini B seçeneğine tercih ettikleri gözlemlenmiştir. Bu örnek; insanların kesin kaybetme olasılığına karşın, kesin olarak kaybetmeme ihtimali olan tercihi seçtiklerini göstermektedir.
Beklenti teorisinin, çeşitli ekonomik kararlar üzerinde de etkisi bulunmaktadır. İnsanların, net servetleri aynı etkiye maruz kalsa da, 15 poundluk bir DVD için 5 pound daha az ödemek üzere şehrin diğer ucuna giderken, 400 pound değerinde bir televizyon alırken, 5 pound tasarruf etmek için aynı yolculuğu yapma ihtimalinin neden daha az olduğunu açıklamaktadır. Yine buna benzer şekilde insanlar bir nesneye sahip olduklarında ve onu kaybetmek istemediklerinde, ona sahip olmadan öncesine kıyasla daha fazla değer vermektedirler.
