Bazı insanlar riski severken, bazıları ise riskten kaçınmaktadır. Yatırımcıların risk karşısında nasıl davranmaları gerektiğini belirleyen çok farklı değişkenler bulunmaktadır. Korkan insanlar riskten kaçınırken, öfkeli insanlar risk konusunda mutlu insanlar kadar rahat davranmaktadırlar. Risk almadaki belirleyici unsur, denetim algısıdır.
Korkan yatırımcılar kendilerini güvensiz hissetmekte ve denetimin kendilerinde olmadığı duygusunu yaşamaktadırlar. Bunun sonucunda da piyasalar düşerken, korkanlar satmaya meyilli olmaktadırlar. Öfkeli yatırımcılar düşmanı belirlemekte ve durumu kontrol altına aldıklarını hissetmektedirler. Pozisyonlarından daha emin oldukları için düşen hisseleri ellerinde tutmaktadırlar.
Saraç ve Kahyaoğlu (2011)’ nun yaptıkları çalışmada şu sonuçlara ulaşmışlardır: Yaşlı yatırımcıların risk alma eğilimi genç yatırımcılardan yüksektir. Emekli yatırımcılar işçi yatırımcılardan daha yüksek risk alma eğilimindedir. Eğitim düzeyi lise olan yatırımcılar, lisans ve lisansüstü eğitim alanlardan daha çok risk alırken; lisans mezunu olanlar ise lisansüstü eğitim alanlardan daha düşük risk algısına sahiptir. Kadın yatırımcıların risk alma eğilimi erkek yatırımcılardan düşüktür.
Bilindiği üzere risk karşısında üç tip yatırımcı bulunmaktadır. Bunlar; riski seven yatırımcılar, riski sevmeyen yatırımcılar ve riske karşı kayıtsız yatırımcılardır.
Riski Seven Yatırımcılar
Riski seven yatırımcı; bu kişiler için yatırımın beklenen faydası yatırım yapmanın beklenen faydasından daha büyüktür. Risk beklenen getiriden fazla artsa bile yatırımdan çekinmeyi tercih etmezler ve aksine risk alma eğilimine girerler. Bu yatırımcının marjinal faydası pozitif eğilimlidir.
Riski seven yatırımcılar sabit getiri yatırımları tercih etmek yerine daha yüksek getiri vadeden hisselere veya enstrümanlara yatırım yapmayı tercih edeceklerdir. Daha fazla kayıp göze alınarak daha fazla kazanç umulmaktadır.
Vadeli işlem sözleşmeleri ve opsiyonların yaygın kullanımı, internet üzerinden işlem yapıldığında kimsenin kişiyi tanımaması ve kişisel denetim duygusu, yatırımcıların risk alma ihtiyacını tahrik etmektedir. Bazı trader’lar kar ve zarar olasılıklarını özenli bir biçimde ölçemedikleri için aşırı riskler üstlenmektedirler.
Aşağıdaki şekilde riski seven yatırımcıların marjinal fayda eğilimi gösterilmiştir.
Riski Sevmeyen Yatırımcı
Riski sevmeyen yatırımcı; Risk almaktan korkan ve riski sevmeyen bu yatırımcılar getirileri belirli olan yatırımlardan en risksiz olanı tercih etme eğilimi sergilemektedirler. Riski sevmeyen yatırımcı için paranın marjinal faydası negatif eğilimlidir.
Riski sevmeyen yatırımcılar paralarını, borsada veya riskli yerlerde yatırım yapmaktan ziyade daha düşük getirisi olan enstrümanlara yatıracaklardır. Vadeli mevduatlar veya devlet tahvilleri örnek olarak gösterilebilir.
Riskten kaçmak isteyen yatırımcılar için günümüzde kullanabilecekleri çok farklı türev enstrümanları bulunmaktadır. Yatırımcılar portföylerini türev piyasalardan varlıklar ile çeşitlendirme yoluna giderek risklerini en aza indirebilmekteler veya tamamen ortadan kaldırabilmektedirler.
Sayılgan, riski; “objektif olasılıkla belirlenebilen kaybetme şansı” olarak tanımlamıştır. Portföy yönetiminde riski ise “portföyün beklenen getirisinin gerçekleşen getirisinden sapma olasılığı” olarak tanımlamıştır.
Korku, çoğu yatırımcının optimal düzeyde piyasa riski almasını önlemektedir. İnsanlar, bekledikleri veya öngördükleri olumsuz olaylardan özellikle korkmakta ve olay yaklaştıkça daha fazla satmaya başlamaktadırlar. Olumsuz bir olayı beklemek, psikolojik olarak o kadar acı vermektedir ki, çoğu kişi, sırf “acı çekmemek” için varlıklarını zararına ellerinden çıkarmaktadırlar.
Aşağıdaki şekilde riskten kaçan yatırımcının marjinal faydası gösterilmiştir.
Korkunun finans dilindeki karşılığına “risk algısı” da diyebiliriz. Yatırımcıların kendilerine göre mantıklı veya mantıksız çok farklı risk algılamaları vardır.
Riske Karşı Kayıtsız Yatırımcı
Riske karşı kayıtsız yatırımcılar; hangi yatırımın seçileceği ve risk çok fazla önem taşımamaktadır. Getiri de risk ile paralel artmak kaydıyla risk üstlenmekten kaçınmazlar. Bu tür yatırımcılar açısından paranın marjinal faydası 1 olmaktadır.
Riske karşı kayıtsız yatırımcılar risk ile ilgilenmemektedirler. Bu kişiler için hangi yatırımın seçileceği önemli olmamaktadır. Bu nedenle yatırımcılar risk ve getiri arasında kayıtsız kalmaktadır.
Aşağıdaki şekilde riske karşı kayıtsız yatırımcıların marjinal faydası gösterilmektedir.
Kaynak: KÜDEN , M. (2014). Davranışsal Finans Açısından Bireysel Yatırım Tercihlerinin Değerlendirilmesi. Yök Tez Merkezi.
